[Media] Cha mẹ trách, phải thừa nhận

Buổi sáng hôm nay mọi người có đọc qua một lần “Đệ Tử Quy” hay không ạ? “Có!”. “Hiếu học cận hồ trí”. Chỉ cần mọi người duy trì cái tâm ham học này, thì đạo đức học vấn nhất định có thể thành tựu. Socrates là một triết gia rất nổi tiếng của Phương Tây. Lần đầu tiên ông đến lớp dạy học trò, ông đã nói với học trò rằng, hôm nay ông chỉ dạy một động tác rất đơn giản, đó là đưa tay ra phía trước mặt, sau đó hất tay ra phía sau. Vẫy tay như vậy ba trăm lần. Sau khi dạy xong, ông nói với học trò: “Các em mỗi ngày phải làm một lần”. Học trò cảm thấy thế nào? Quá đơn giản! Một tháng sau, ông hỏi lại: “Hiện nay ai vẫn còn tập vẫy tay thì giơ tay”. Khoảng chừng trên dưới 90% học trò giơ tay. Hai tháng sau ông lại hỏi nữa, còn khoảng 30%. Một năm sau ông hỏi nữa, kết quả chỉ còn lại một người duy nhất vẫn làm. Người đó là ai vậy? Đó là Plato, vị truyền nhân của Socrates, nhà triết học quan trọng thứ hai của phương Tây.

Trong sự khải thị này của ông Socrates, chúng ta đã biết được, thực ra việc quan trọng nhất trong cầu học vấn chính là phải kiên trì. Nếu mỗi ngày chúng ta chia Kinh điển Thánh Hiền ra từng phần nhỏ để thâm nhập, thì như sức của giọt nước nhỏ lâu ngày mài mòn đá, tất có thể có được thành tựu. Chúng ta cần phải giữ thái độ học tập như vậy. Ví dụ mỗi ngày học thuộc ba đến năm câu trong “Luận Ngữ”, như vậy sau một năm quý vị có thể thuộc lòng cả quyển “Luận Ngữ” rồi. Vì thế, chúng ta nhất định phải duy trì thái độ học tập như vậy.

Sau mỗi lần diễn giảng, tôi thường giao lưu với rất nhiều thầy cô giáo. Tôi đã hỏi họ rằng: “Trong cuộc đời của các vị, có lúc nào các vị chăm chỉ, chịu khó học tập hơn so với năm ngày vừa qua không?”. Họ đều nói: “Không!”. Họ đều cảm thấy từ trước tới giờ, năm ngày này là khoảng thời gian học tập chuyên chú nhất. Tôi nói: “Đây mới chỉ là bắt đầu chứ không phải là kết thúc. Hãy nên duy trì thái độ học tập như vậy”.

Có một vị chủ nhiệm phòng giáo vụ, sau khi đến dự năm ngày xong thì mời tôi đến trường của ông để diễn giảng. Ông nói, những điều ông ghi chép trong năm ngày này còn vượt hơn cả những gì mà ông ghi chép trong bốn năm học đại học. Vì vậy, tiềm lực học tập thật sự của một con người là không có giới hạn. Nhưng tại sao trong năm ngày này khả năng học tập của ông có thể tốt đến vậy? Nguyên nhân là bởi vì ông cảm thấy học vấn của Thánh Hiền thực sự có thể lợi ích cho học sinh, cho nên nó đã khơi dậy cảm giác phải có sứ mạng ở nơi ông. Vì vậy, nhân sinh có chí hướng tất có thể khởi phát tiềm lực.

Ngoài việc kiên trì, ta phải nỗ lực thực hành.

Hôm qua chúng ta đã học đến “Cha mẹ gọi, trả lời ngay; Cha mẹ bảo, chớ làm biếng; Cha mẹ dạy, phải kính nghe; Cha mẹ trách, phải thừa nhận”. Điều quan trọng nhất trong đoạn Kinh văn này là tâm cung kính đối với cha mẹ, bất kể là một lời nói hay một hành động. Đồng thời, tâm cung kính không chỉ với cha mẹ, mà còn đối với mọi người xung quanh, với bất cứ ai đều không thể thiếu cung kính.

“Cha mẹ gọi” là một sự yêu cầu, một mệnh lệnh, chúng ta phải lập tức có mặt. Đồng thời, trong khi nói chuyện với cha mẹ, chúng ta cũng phải “mặt ta vui, lời ta dịu”. Có những lúc ngoài mặt đang nói chuyện với cha mẹ, tuy không to tiếng lắm, nhưng trong lòng có cảm giác mất bình tĩnh. Những lúc này chúng ta phải luôn luôn quán chiếu tâm của mình. Nếu có lúc mất bình tĩnh thì phải nhanh chóng sửa đổi lại. Vì thế, chỗ để hạ thủ căn bản nhất trong đạo đức học vấn là thời thời có thể quán chiếu được cái tâm của chính mình, khi có ý niệm không đúng phải lập tức sửa đổi, thì hành vi và lời nói của chúng ta sẽ không thể nào sai lạc quá lớn.

Có một lần tôi đến thăm người bạn, đúng lúc anh gặp phải vấn đề về một lựa chọn trong cuộc đời, đó là anh muốn chuyển từ trường đại học tư thục sang trường đại học công lập. Anh đang báo cáo sự lựa chọn của mình với cha, hy vọng người cha có thể ủng hộ quyết định của mình. Khi tôi đến thì anh ấy mới nói được nửa câu chuyện với cha. Anh liền nói: “Mời bạn ngồi, tôi phải nói xong chuyện này với cha tôi trước đã”. Tôi ngồi ngay bên cạnh. Nhìn thấy người con đang cung cung kính kính báo cáo với người cha tình trạng công việc hiện giờ của mình một cách say sưa liên tục và với thái độ lễ kính như vậy, đã để lại cho tôi ấn tượng sâu sắc. Tôi tin rằng con cái của anh được hun đúc trong một gia đình như vậy cũng sẽ trở thành một người quân tử.

Chúng ta nghĩ lại một chút, những thanh niên ngày nay khi đưa ra quyết định nào đó trong cuộc đời họ có đi hỏi ý kiến của cha mẹ hay không? Có đem tình trạng của chính mình nói rõ ràng với cha mẹ để cha mẹ giảm bớt sự lo lắng hay không? Nếu như cha mẹ thường xuyên không biết con cái họ đang làm những gì, thì không biết họ đã tổn hao bao nhiêu tâm sức vì lo lắng. Cho nên, khi một người chân thật hết sức khiêm cung đối với cha mẹ, thì thực sự sẽ cảm động đến những người ở xung quanh.

Ngoài việc ở nhà phải cung kính với cha mẹ, thì “khi vợ gọi”, “bà xã gọi” cũng phải như thế nào? Cũng phải “trả lời ngay”. Giữa vợ chồng với nhau, lời lẽ cũng phải kính trọng nhau, tôn trọng nhau như khách. Cách giao tiếp như vậy sẽ là tấm gương tốt nhất cho con cái noi theo. Hiện nay, giữa vợ chồng nói chuyện với nhau có chú ý đến điểm này không? Người càng thân càng không thể tùy tiện. Người càng thân thì càng phải tôn trọng. Vì thế, lễ không thể mất. Từ đó, người càng thân thiết thì lễ độ phải ngày một nâng cao.

Có một bạn nhỏ nghe thấy mẹ cậu đang nói chuyện điện thoại. Sau khi nói xong, người mẹ cúp điện thoại xuống, đứa con trai liền hỏi mẹ: “Mẹ à, mẹ vừa mới nói chuyện với ba phải không?”. Quý vị xem, chỉ cần nghe thấy giọng điệu nói chuyện của mẹ thì đứa con có thể biết được nhất định là mẹ nói chuyện với ba rồi. Tại sao vậy? Người mẹ này nói chuyện với chồng mình với khẩu khí như thế nào? Có tốt không? Thế nên người mẹ này vừa nghe thì liền giật mình. Quý vị xem, trẻ con có thể phân biệt được thái độ của chúng ta đối với chồng. Cho nên cần phải điều chỉnh, cần phải có sự tôn trọng lẫn nhau. Có những lúc nhìn thấy điện thoại hiện lên tên chồng mình, vừa cầm lên thì: “A lô! Gì hả?”. Quý vị xem, trẻ con nghe thấy khẩu khí này liền có thể biết được đó là ba gọi điện. Vì vậy, người mẹ này đã lập tức sửa đổi. Một hôm, khi chồng cô ấy gọi điện về, cô liền lịch sự nói: “A lô, anh à!”. Chồng cô ấy liền nói: “Xin lỗi cô, tôi nhầm số”, rồi cúp điện thoại. Lát sau anh gọi lại và hỏi: “Có phải em không?”. Khi thái độ của chúng ta vừa sửa đổi thì gia đình cũng sẽ thay đổi. Vì vậy, đừng nên xem thường thái độ trong từng lời nói.

Vào dịp ăn tết năm nay, có một số thầy cô đem bộ đĩa bốn mươi tập “Hạnh Phúc Nhân Sinh” tôi giảng ở Hồng Kông về quê nhà tặng cho bạn bè xem. Trong số những người được tặng có một cô ở Ninh Ba, người chồng của cô đang đi công tác vào đúng dịp tết. Đêm giao thừa chồng của cô quên không gọi điện về nên sợ bị vợ trách, đến mùng hai tết muốn gọi nhưng lại nghĩ rằng nhất định sẽ bị trách, thế là nấn ná đến tận ngày mùng năm mới gọi về nhà. Đúng lúc cô đang xem đĩa “Giảng Tọa Nhân Sinh Hạnh Phúc” được một nửa thì người chồng gọi điện thoại về. Chồng cô ấy có chút bất an, lo sợ sẽ bị vợ trách, nên anh ấy nói: “Anh xin lỗi, tới bây giờ anh mới gọi điện về nhà”. Vợ anh liền nói: “Ôi, vất vả cho anh rồi, đến ăn tết mà cũng không được về nhà. Mẹ con em rất cảm ơn anh vì anh đã làm việc vất vả bên ngoài”. Chồng cô ấy nghe xong cảm thấy thật lạ. Sau khi cúp điện thoại được một lúc, chồng cô ấy lại gọi điện thoại trở về. Anh nói: “Hay là em mắng anh vài câu, anh sẽ thấy trong lòng dễ chịu hơn”. Quan hệ vợ chồng sẽ ảnh hưởng trực tiếp đến bầu không khí gia đình. Quan hệ vợ chồng muốn tốt, nhất định phải bắt đầu từ thái độ lời nói.

“Cha mẹ bảo, chớ lười biếng”, khi cha mẹ có việc giao phó chúng ta không thể thất tín. Cũng như vậy, những việc đã nhận lời đối với vợ, với con cái, chúng ta cũng nên nói là phải giữ lời. Khi chúng ta nói mà giữ lời, con cái sẽ rất tôn kính đối với chúng ta. Trước đây, lúc tôi còn đang dạy học, chúng tôi không xem nhẹ một câu nói nào. Nhất định phải nhớ kỹ, không thể thất tín với học trò. Khi quý vị chân thực làm được hết những điều quý vị nói, học trò sẽ rất tôn trọng quý vị.

Tôi còn nhớ năm đầu tiên tôi làm thầy hướng dẫn, làm chủ nhiệm. Có một lần đúng dịp ngày hội thể thao, tất cả học sinh đều đã đi ra sân xếp hàng. Đương nhiên chúng tôi cũng phải đứng ở đó với học sinh. Trong lúc quay về phòng học lấy thêm đồ, tôi gặp một vị phụ huynh (là cha của học sinh). Ông ấy đang mang đồ uống đến lớp học của chúng tôi. Chúng tôi ở lầu bốn. Vị phụ huynh này tại sao phải chờ đến lúc tất cả học sinh đi xếp hàng thì mới đem thức uống lên? Vì cảm thấy ngại. Tôi nhận ra vị phụ huynh này rất ít khi đến trường. Nếu rất ít khi đến trường cũng có nghĩa là rất ít khi trao đổi với giáo viên. Tại sao phụ huynh rất ít đến trao đổi với giáo viên? Chúng ta làm giáo viên cũng phải tự mình phản tỉnh một chút, khi chúng ta quan tâm tới con cái của họ càng nhiều thì có thể sẽ làm cho họ thay đổi, họ sẽ chủ động liên hệ để trao đổi với chúng ta. Đây là một sự liên lạc qua lại rất tốt. Cho nên phải thường sử dụng sổ liên lạc, thường xuyên khen ngợi con cái của họ, như vậy tự nhiên có thể xây dựng được mối quan hệ tốt đẹp này.

Người cha này cũng không quen nói chuyện với giáo viên, nhưng ông nhân cơ hội này mà tận một chút tâm ý, đem một ít đồ uống đặt ở trong phòng học. Kết quả là đúng lúc tôi quay về lấy đồ thì gặp được ông. Vừa gặp nhau thì ông rất ngại ngùng, lui lại mấy bước. Tôi liền bắt chuyện với ông. Chúng ta nói chuyện với bất kỳ ai cũng cần phải nắm lấy một nguyên tắc, đó là gặp được người ta liền khen ngợi. Quý vị có thể khen con cái của họ hoặc khen ngợi ưu điểm của họ. Chúng ta đều hoan hỷ khi người khác khen ngợi mình. Khi quý vị khen ngợi con cái của họ, trong lòng của họ sẽ vui thích, họ sẽ cảm thấy được tôn trọng. Giả sử khi quý vị gặp phụ huynh học sinh, mới bắt đầu đã đem vấn đề của con cái họ chỉ ra hết, thì họ sẽ cảm thấy rất khó chịu. Do đó, không thể đi trái với tình người. Chúng ta phải thuận theo nhân tình thế thái để nói chuyện với người ta.

Tôi liền bắt đầu đem những biểu hiện tốt mà con của ông ấy đã thể hiện trong thời gian qua để chia sẻ với ông, để cho ông hiểu. Trong câu chuyện, vị phụ huynh này nói: “Thưa thầy, con của tôi rất tôn trọng thầy, không tôn trọng vị thầy trước kia của nó”. Tôi dạy em năm lớp sáu, còn lớp năm em học với một vị thầy khác. Tôi tiếp tục lắng nghe. Ông nói: “Bởi vì vị thầy lúc trước nói khi ăn cơm trưa thì mọi người cùng nhau ăn cơm, nhưng học trò mới đến được một nửa, chưa bắt đầu ăn thì thầy đã ngồi ở phía sau đã ăn rồi. Thầy Thái à, thầy đều cùng ăn một lượt với các học trò”. Thật ra thì tôi đều không có cùng bắt đầu ăn một lượt với các học trò. Mà khi các học trò ngồi xuống rồi, tôi đều dạy cho chúng một câu thành ngữ địa phương, bởi vì thành ngữ địa phương ở nơi đó đều hàm chứa triết học nhân sinh rất cao. Ví dụ như người Mân Nam có một câu: “Gốc cây nếu đứng vững, ngọn cây không sợ gió bão”. Câu nói này ứng dụng vào trong việc giáo dục đức hạnh của chúng ta thì tương đối khế hợp. Khi nền tảng đức hạnh của con trẻ còn chưa xây dựng tốt, nếu năng lực của chúng càng cao sẽ càng nguy hiểm. Bởi vì bên ngoài có rất nhiều sự dụ hoặc, cho nên năng lực càng cao mà không chống lại được sự dụ hoặc thì “trèo càng cao ngã càng đau”. Những thành ngữ địa phương này đều hàm chứa sự khải thị rất lớn đối với nhân sinh, vì vậy trước tiên tôi đều dạy chúng một câu nói theo tiếng địa phương, sau đó chúng mới bắt đầu ăn.

Khi bọn trẻ ăn, tôi sẽ đi xuống dạo quanh một vòng. “Với ăn uống, chớ kén chọn”, dùng “Đệ Tử Quy” để tăng cường quy phạm cuộc sống của chúng. Không thể kén ăn. Nhìn thấy học trò chỉ gắp một miếng món ăn nào đó, tôi liền nói với chúng: “Có cần thầy phải phục vụ cho các em không?”. Chúng liền hoảng sợ, mau mau tự mình gắp thêm một ít rau xanh nữa. Có như vậy thì việc ăn uống mới cân bằng được. Khi chúng tôi ngồi vào bàn bắt đầu ăn thì đã có một vài học trò đã ăn no rồi.

Chúng tôi không xem thường một câu nói nào. Học trò đều nhìn thấy, đều ghi nhớ. Khi quý vị nói và làm như nhau thì mới có thể thật sự có được sự tôn trọng của học trò và con cái.

Cha mẹ dạy, phải kính nghe; cha mẹ trách, phải thừa nhận. Chữ “thuận” này chúng ta phải hiểu một chút. Chúng ta có cần phải tuân theo tất cả những trách phạt của người cha, yêu cầu của người cha hay không? Bởi vì trong những năm qua, có rất nhiều người hiểu sai về văn hóa truyền thống. Họ cảm thấy cổ nhân nói hiếu thuận nghĩa là cái gì cũng phải thuận. Nếu như vậy thì đó là hiếu ngu dốt (“ngu hiếu”). Nói như vậy có đạo lý hay không? Kỳ thực người nói những lời như vậy chắc là chưa từng xem hết một quyển Kinh điển nào. Thánh Hiền chúng ta tuyệt đối không phải dạy như vậy.

Chữ “thuận” này có hai tình huống. Thứ nhất, khi cha mẹ trách mắng chúng ta mà việc trách mắng đó đúng, thì chúng ta hãy mau ghi nhớ lại và thực hành cho tốt. Lúc này thì phải thuận. Thứ hai, khi sự trách phạt và yêu cầu của cha mẹ là không đúng, thì không nên lập tức xung đột hay cãi lại, mà phải biết thuận theo tình thế. Nếu lúc đó quý vị cãi lại thì chỉ khiến cho sự xung đột càng lớn thêm. Cho nên chúng ta phải lui một bước rồi tính sau, đợi đến thời cơ thích hợp thì hãy trao đổi với cha mẹ. “Đệ Tử Quy” có đoạn nói: “Cha mẹ lỗi, khuyên thay đổi; mặt ta vui, lời ta dịu”. Vì vậy, chữ “thuận” trong từ “hiếu thuận” này tuyệt đối không phải là tất cả những yêu cầu của cha mẹ chúng ta đều phải làm, mà trước tiên phải phân biệt đúng sai, phải dùng lý trí để mà hiếu thuận. Khi cha mẹ có lỗi lầm mà chúng ta không khuyên, thì đã hại cha mẹ thành người bất nghĩa. Đó không phải là thái độ mà người làm con như chúng ta nên có.

Ngoài việc “cha mẹ gọi, trả lời ngay”, thì thầy cô gọi cũng phải trả lời ngay. Một người có thể có được học vấn đạo đức tốt hay không, ngoài việc phải có người thầy tốt ra thì một nhân tố quan trọng hơn nữa chính là thái độ học tập của chính mình. Nhất định phải có tâm kiền thành, cung kính đối với thầy, quyết không thể có chuyện “bằng mặt mà không bằng lòng”. Cho nên, học vấn có được thành tựu bao lớn đều là từ trong tâm cung kính mà lưu lộ ra. “Một phần thành kính được một phần lợi ích, mười phần thành kính được mười phần lợi ích”. Bởi vì mỗi một việc thầy cô dặn dò giao phó có thể chúng ta vẫn còn chưa thể nào hiểu hết được.

Thí dụ, học vấn giống như nhà hai mươi tầng lầu, người thầy có thể đang ở lầu thứ mười mấy, còn chúng ta thì chỉ ở lầu thứ hai, thứ ba. Cảnh vật mà người ở lầu thứ mười mấy nhìn thấy được, chúng ta không thể nhìn thấy được. Những gì mà người thầy chỉ ra đều là những mục tiêu ở xa. Quý vị nói: “Thưa thầy, em không nhìn thấy, em đều không cảm nhận được vì sao phải làm như vậy?”. Nếu như chúng ta không tuyệt đối tin tưởng và chân thật làm theo thì sẽ không đạt được lợi ích.

Người hiện tại vì sao rất khó thành tựu trong học vấn? Vì đều phạm phải lỗi lầm khá nghiêm trọng, đó là “dùng dạ tiểu nhân đo lòng quân tử”, đem đạo lý ở trong “Luận Ngữ” để lý giải theo cách nghĩ riêng của chính mình, đem cảnh giới của Khổng Lão Phu Tử kéo từ tầng lầu thứ hai mươi xuống lầu hai, lầu ba, có lúc còn cảm thấy Khổng Lão Phu Tử nói câu này không đúng. Cho nên khi mới bắt đầu học tập với thầy tuyệt đối không thể phê phán, mà trước tiên phải tuyệt đối tin tưởng và chân thật làm theo. Quý vị chân thật mà làm thì quý vị sẽ cảm nhận được một phần. Khi quý vị nâng cao được cảnh giới, thì quý vị sẽ dần dần hiểu được lời thầy nói đích thực là chân thật không sai. Do vậy, “thầy cô dạy” thì “phải kính nghe”.

Tiếp đến, “cấp trên dạy” cũng “phải kính nghe”. Một người muốn học vấn và sự nghiệp có thành tựu tốt thì đều phải từ tâm cung kính, khiêm bi mà cầu học mới có được. Vì thế, con người nếu có thể “cúi mình” thì mới có thể “đứng thẳng”. Cho nên chúng ta cũng phải dạy dỗ con cái chúng ta biết cung kính, khiêm bi, biết học tập ở mọi nơi. Khi gặp hoàn cảnh môi trường mới thì không nên than vãn, mà trước tiên nên làm nhiều, nghe nhiều, học nhiều. Cấp trên dạy như thế nào, chúng ta trước tiên phải thành thật mà làm. Đợi đến khi học vấn được nâng cao, hiểu biết nhiều về công ty thì mới đưa ra cho cấp trên những kiến nghị phù hợp. Làm như vậy thì mới thích đáng.

Chúng ta tiếp theo xem câu Kinh văn phía sau, chúng ta cùng nhau đọc qua một lần: